Πιστεύω ότι τότε, πριν 25 χρόνια, μπορούσαμε και κάναμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Ίσως επειδή δεν υπήρχε άμεσο οικονομικό όφελος, δεν υπήρχε «εμπορικό» και οι διάφοροι ενδιάμεσοι που εν τέλει είναι άσχετοι με το αντικείμενο – που συνήθως αποτελούν τροχοπέδη. Οι συγκεκριμένοι ενδιάμεσοι ρόλοι δεδομένου ότι οι ίδιοι δεν δημιουργούν πρωτογενή αξία – τείνουν να απαξιώνουν οτιδήποτε δημιουργικό στο όνομα της (αντ)αποδωτικότητας – δηλαδή για να παρουσιαστούν στους προϊσταμένους τους ότι «έσωσαν» χρήματα ή δαπάνες κλπ. ενώ δεν μπορούν καν να φανταστούν το όφελος που το νέο φέρει. Πως θα μπορούσαν άλλωστε; Εδώ δεν μπορούν να το φανταστούν -πολλώ δε μάλλον να το ποσοτικοποιήσουν- οι ίδιοι οι δημιουργοί. Ετσι στην πράξη το μόνο που σώζουν είναι οι καλές τους σχέσεις με πρακτικές περασμένων εποχών που χρίζουν άμεσου εκσυγχρονισμού.
Όπως είπα και πριν, τότε κάναμε απλά ότι θέλαμε, προχωρούσαμε και δημιουργούσαμε αξία. Όσο περνούσαν τα χρόνια, βλέπαμε όλο και πιο πολλούς «άσχετους» να μπλέκονται στα πόδια μας, και να έχουν άποψη ενώ δεν είχαν γνώση. Μάλιστα, αυτοί ακριβώς οι άσχετοι, είχαν και το θράσος να αναρωτιούνται γιατί μηχανικοί όπως η αφεντιά μου είχαν… άποψη. Νομίζω τα είχαν μπερδέψει τα πράγματα, με άλλους χώρους.
Είναι δυστύχημα το ότι το Ιντερνετ αντιμετωπίστηκε πρωτίστως ως μέσο προβολής και διαφήμισης. Άρα οι περισσότεροι πελάτες μας, αντί να μας φέρνουν σε επαφή με τους μηχανικούς τους για να παμε τις επιχειρήσεις τους μπροστά, έφερναν τα τμήματα προβολής και μάρκετιγνκ ως συνομιλιτές μας. Τραγικά πράγματα δηλαδή. Οπότε αν απορείτε “γιατί δεν γίναμε Ισραήλ στο Ιντερνετ;” -ενώ σίγουρα θα μπορούσαμε σε καθαρά τεχνικό επίπεδο- ίσως έχετε μια ακόμη εξήγηση. Νομίζω όλοι μας έχουμε πλέον την εικόνα, ότι οι μέχρι τώρα τουλάχιστον νικητές του Ιντερνετ δεν ήταν αυτοί που σπαταλούσαν τον πολύτιμό τους χρόνο ικανοποιώντας τα διάφορα τμήματα μάρκετινγκ και προβολής και το “εγώ” των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων που υποτίθεται ότι υπηρετούσαν στην προσαρμογή τους στη νέα εποχή.
Ας μεταφέρω κι άλλη μια εμπειρία. Οταν πήγα στον ΔΟΛ από την Ναυτεμπορική, η Ναυτεμπορική ήταν μακράν η πιο “ωραία” προσπάθεια στο ελληνικό Ιντερνετ – κέρδιζε βραβεία κλπ κλπ. Πίστευα λοιπόν ότι θα με αξιοποιούσε ο ΔΟΛ για να φτιάξω τα sites για “Τα Νέα” και “Το Βήμα”. Για μένα άσχημα κι απαρχιωμένα τεχνικά sites. Δηλαδή, ιδιαίτερα για Το Βήμα, το εικαστικό/αισθητική του και η τεχνολογία του δεν συμβάδιζε με την ποιότητα του περιεχόμενού του – και μάλιστα το είχα πει και στις συνεντεύξεις μου πριν πάω. Οταν ο Δημήτρης Τσιαμπούρης στη Multimedia μου ανέθεσε το εκδοτικό σύστημα του Βήματος (που κατόπιν θα γίνονταν κι ολόκληρου του Οργανισμού) νόμιζα ότι μου το έκανε για “σπάσιμο”. Σύντομα όμως κατάλαβα ότι το δίδυμο Ψυχάρης-Μεμής που διοικούσε Το Βήμα, ήθελαν πραγματικά να αξιοποιήσουν το Ιντερνετ για την παραγωγή της καλύτερης ημερήσιας εφημερίδας που τότε ετοίμαζαν. Ετσι επένδυσαν πρώτα στο backend: Ο Οργανισμός είχε την πιο σύγχρονη τεχνική υποδομή και σε servers και σε υπολογιστές, όλοι οι δημοσιογράφοι εκπαιδεύτηκαν στα Windows (μέχρι τότε δούλευαν σε μαύρες οθόνες κι οι περισσότεροι δεν είχαν πιάσει ποτέ ποντίκι), όσοι δεν ξέραν τυφλό σύστημα μπορούσαν να πάνε στην Didacta να μάθουν (εκεί έμαθα κι εγώ σωστό τυφλό), η ταχύτητα σύνδεσης του Οργανισμού στο Ιντερνετ ήταν ασύλληπτη κι όλοι ενθαρρύνονταν να βλέπουν τις διεθνείς ιστοσελίδες κλπ κλπ. Οσο για το εκδοτικό μας σύστημα, νομίζω ότι ήταν.. έτη φωτός μπροστά. Μαζί με την ΙΒΜ/Byte δώσαμε δυνατότητες όπως η αποστολή κειμένων στην εφημερίδα για άμεση δημοσίευση μέσω email κλπ. Θέλω να πω δηλαδή ότι είχαν προσεγγίσει σωστά τις προκλήσεις. Οσο και να φτιάξεις την εικόνα, αν δεν υπάρχει υποδομή από πίσω που να στηρίζει το οικοδόμημα και να δίνει πραγματικό όφελος στην εργασία ώστε, λόγου χάρη, να ελέγχουν σε καθημερινή βάση τα στελέχη σου τι κάνει ο διεθνής ανταγωνισμός, να παίρνουν ιδέες κλπ πως θα πας μπροστά;
Για να το κάνω ακόμη πιο κατανοητό, θα σας μεταφέρω το παράδειγμα που έλεγα πρόσφατα σε έναν φίλο μου που είναι στέλεχος στην Τράπεζα Πειραιώς:
“Φαντάσου να αφιέρωνες όλο τον χρόνο σου στο να φτιάχνεις εφαρμογές να προβάλεις την Τράπεζα, χωρίς όμως να έχεις φτιάξει την υποδομή για την Winbank. Δηλαδή ενώ το Ιντερνετ (οφειλεί να) είναι για σένα το πως θα κάνεις τις συναλλαγές και τη ζωή των πελατών σου πιο εύκολη, εσύ απλά να έφτιαχνες σελίδες για να διαφημίζεις το πόσο καλή τράπεζα είσαι, από την άποψη του πόσο περιποιημένα και καθαρά είναι τα καταστήματα, πόσο φιλικοί είναι οι ταμίες κλπ κλπ”. Κατάλαβε αμέσως τι εννοώ.
Γενικά, πολλοί από αυτούς που περιγράφονται στο “Bullshit Jobs” του David Graeber βρέθηκαν στον χώρο μας και μας επιβράδυναν. Σε πολλές περιπτώσεις αυτοί οι επιτήδειοι άνθρωποι κατέστρεψαν και δημιουργικές προσπάθειες, για λόγους που δεν είχαν σχέση με τη λογική.
Κάπου εκεί χάθηκε η δημιουργικότητα και φτάσαμε στο σημείο οι περισσότεροι να μην δημιουργούν – αλλά απλά να αντιγράφουν, και μάλιστα να μην έχουν και τη διάκριση του τι είναι καλό να αντιγράψουν και τι όχι! Ξέρετε η σελίδα της Ναυτεμπορικής είχε στηθεί και κατά π και κάτα φ. Δηλαδή είχε και το 3.14 και την χρυσή τομή ο χώρος του κειμένου σε σχέση με τα μενού κλπ στην ενδεδειγμένη ανάλυση. Είχε ελεγχθεί κι από τον θείο μου, και γενικά με τον Ζαφ προσέχαμε και το πίξελ. Προσπαθούσαν άλλοι να μας αντιγράψουν, αλλά στο κοπιάρισμα πρόσθεταν ή αφαιρούσαν ας πούμε μερικά πιξελ στο μενού -για να μην φανεί η αντιγραφή φαντάζομαι- και κατέστρεφαν τις αναλογίες. Προφανώς δεν ήξεραν τι έκαναν! Προφανώς δεν ήξεραν ότι το π και το φ έκαναν την δική μας σελίδα “μελωδική”, αρμονική κι ευάρεστη στο μάτι χωρίς καν ο αναγνώστης να το αντιλαμβάνεται, ενώ το δικό τους αντίγραφο, ήταν “θορυβώδες”, κουραστικό κι ήταν ενοχλητικό.
Αλλά ακόμη και η ίδια η διαφήμηση ήταν πιο δημιουργική. Θυμάμαι το παράδειγμα της Coffee Republic το 1996, που μόλις ξεκινούσαν δύο παιδιά. Δηλαδή είπαμε με τα παιδιά, ωραία ή έντυπη διαφήμιση που έχετε, όμως εδώ είναι άλλο το μέσο, μπορούμε να έχουμε όσες “σελίδες” θέλουμε. Και φτιάξαμε σελίδες για κάθε υπουργείο της δημοκρατίας του καφέ κλπ. Το Υπ. Πολιτισμού μιλούσε για την Καλλιέργια, το Υπ. Εσωτερικών για την Ταυτότητα, Το Υπ. Παιδείας είχε μάθημα Γεωγραφίας, το Υπ. Ανάπτυξης είχε αναφορά σε Επιδότησεις κλπ κλπ.. Φτιάξαμε λοιπόν μια παρουσία που είχε γέλιο, διακωμοδούσαμε τα πάντα π.χ. το λινκ για το email ήταν Κοινωνικός Διάλογος που τότε ήταν “στη μόδα”. Οταν τελειώσαμε το σαιτ αυτοί που το έβλεπαν μας ρωτούσαν τι… γεύση.. πίναμε όταν φτιάχναμε το κάθε Υπουργείο. Σημειωτέον ήταν η πρώτη ιστοσελίδα στη χώρα μας που είχε Java Applet που το κοτσάραμε εκεί πέρα γιατί είχαν γεύση καφέ Java, είχαν περάσει από το γραφείο μόλις έσκασε το email από την Sun Microsystems, τους άρεσε που γυρνούσε γύρω γύρω το σήμα της Java και είπαμε οκ, να φτιάξουμε την πρώτη σελίδα σαν ταχυδρομικό φάκελο και να το βάλουμε σαν γραμματόσημο. Τελικά κάθε γεύση έγινε γραμματοσήμο και το Java έμεινε σαν στάμπα στον φάκελο οπότε εμείς χρησιμοποιήσαμε την διαφήμιση του καφέ τους για να κάνουμε διαφήμιση στη γλώσσα προγραμματισμού Java.
Κοντολογίς, εμείς δημιουργούσαμε, παίζοντας, περνούσαμε καλά και κάναμε ότι κάναμε γιατί το κριτήριο μας ήταν να κάνουμε ενδιαφέροντα πράγματα και κυρίως χρήσιμα για εμάς – ακομη κι αν η χρησιμότητά τους περιορίζονταν στην ευχάριστη ώρα που περνούσαμε κατά την δημιουργία. Δεν μπορούμε να έχουμε προσδοκίες καινοτομίας ενώ λειτουργούμε με το πως νομίζουμε, ότι οι άλλοι νομίζουν, ότι εμείς πρέπει να φαινόμαστε όταν περνάμε καλά. Νομίζω ζω déjà vu του φαινομένου που ανέφερε ο Κέβιν Κέλλυ στη συνέντευξή του με παράδειγμα που η χαρά η δική του στα 60’s να έχει γίνει ο φόβος των παιδιών του στα 90’s.
Τώρα νοιώθω ότι η πολιτική ορθότητα έχει καταστήσει απαγορευτική την καινοτομία. Με απογοητεύει το γεγονός ότι μπορεί κάποιος να έχει ένα σωρό μέσα στη διάθεσή του και το αποτέλεσμα βγαίνει χλιαρό, χωρίς φαντασία και κυρίως χωρίς να φαίνεται ότι αυτοί που το φτιάχνουν χαιρόντουσαν όταν το έφτιαχναν! Και κάπως έτσι η νέα γενιά σπαταλάει τον χρόνο της στο ΤικΤοκ μήπως πετύχει κάτι το αυθόρμητο, πρωτότυπο κι αυθεντικό. Το κοινό “επιλέγει προιόντα” σε διάφορες κατηγορίες (μέχρι και το επικοινωνιακό προιόν “Επιλογή Πρόεδρου των ΗΠΑ”) με αυτά τα χαρακτηριστικά αλλά οι καθ’ ύλην αρμόδιοι μάλλον έχουν παραιτηθεί του αντικειμένου τους.
Δεν μπορείς να είσαι και καινοτόμος μηχανικός (δηλαδή να δημιουργείς κάτι που δεν υπήρχε πριν, δεν το ξέρει/έχει σκεφθεί κανένας και άρα η πιθανότερη αντίδραση του περιβάλλοντος να είναι κριτική – είτε τους αρέσει είτε όχι) κι από την άλλη να είσαι και δημοσιοσχετίστας και να πρέπει να προσέχεις το “εγώ” του κάθε συνομιλητή σου. Συνήθως αυτά δεν πάνε μαζί.
Εδώ βλέπετε αναφέρουμε πράγματα που ήταν καινοτόμα πριν 25 χρόνια κι αρκετοί από τους αναγνώστες μπορεί τώρα που τα διαβάζουν να εκνευρίζονται, να σε κατηγορούν για αλαζονεία, ματαιοδοξία κλπ. Αντίστοιχα, οι φίλοι να έχουν δέος, θαυμασμό, να χαίρονται να λένε “ρε τον Μήτσο τι είχε κάνει τότε – δεν το ήξερα” κλπ. Και οι δύο προσεγγίσεις, ανεξαρτήτως προαίρεσης, είναι ισότιμα επιζήμιες αν δεν ακολουθούνται από επικοδομητική κριτική, σχόλια, βελτιώσεις. Αυτά τα σχόλια είναι πολύ δύσκολο να τα λάβεις όταν αυτό που παράγεις είναι “πριν τον καιρό του” για τους άλλους που δεν μπορούν καν να διανοηθούν τι πας να κάνεις. Ιδιαίτερα δεν βοηθά εμάς τους έλληνες που χαρακτηριζόμαστε κι από την αρετή-κατάρα της φιλοπρωτίας. Οι δικές μου αντοχές οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο ότι είμαι στο φάσμα του αυτισμού οπότε δεν έδινα και πολύ σημασία στο περιβάλλον. Οι ανθρώπινες αντιδράσεις και συναισθήματα (θαυμασμός, κολακείες, ζήλεια, φθόνος, μίσος κλπ) με άφηναν ανεπηρέαστο στη συνέχιση της εργασίας που ήξερα ότι πρέπει να γίνει. Επίσης γιατί έχω τη γνώση, όχι απλά την πεποίθηση, ότι ποτέ δεν ζημιώθηκα από κάποιον καλύτερο από εμένα – πάντα ζημιώθηκα από κάποιον χειρότερο από εμένα.
Είναι σπάνιες οι χαρισματικές περιπτώσεις όσων συνδυάζουν και το πνεύμα καινοτομίας και τη διαχείριση των ανθρώπων. Αφού το πρώτο αναφέρεται στην ανατροπή του υφισταμένου ενώ το δεύτερο αναφέρεται στο merry play along. Στην Ελλάδα μόνο ένα τέτοιο αυτοδημιούργητο παιδί γνώρισα. Είναι ο Χάρης Καρώνης, που έχει περάσει από 40 κύματα και που τώρα διαπρέπει με το Viva. Ηταν μάλιστα και ο πρώτος εξωτερικός συνεργάτης που είχα προτείνει στον Πέτρο Κόκκαλη, όταν κάναμε τον ανασχεδιασμό του olympiacos.org το 2003. Χάρηδες όμως υπάρχουν ένας στα 10 εκατ.!
